Wat kan de Schemagerichte Benadering betekenen in de jeugdhulp? Patricia de Roos, ambulant gezinshulpverlener bij Triade Vitree, vertelt erover aan de hand van haar ervaring met Peter (14 jaar). De Schemagerichte Benadering is gebaseerd op de schematherapie. Het helpt jongeren en ouders om eigen en andermans gedrag te begrijpen. Hiermee kan een dreigende uithuisplaatsing worden voorkomen en kan het gezin vaak zonder hulp weer verder.

ADHD en ASS

Het verhaal over Peter (14 jaar) is echt, de naam wegens privacyredenen gefingeerd. Peter heeft een dubbele diagnose, ADHD en ASS. Hij heeft zijn ouders nodig om hem te ondersteunen bij verantwoordelijkheden die hij zelf (nog) niet kan dragen. Peter heeft zijn ouders nodig bij het vertalen en ondertitelen van gevoel, emoties en behoeften. Hij heeft motivatie nodig om zijn eigen mening te geven, want die is net zo belangrijk als de mening van een ander. En hij heeft behoefte aan autonomie, reële grenzen en zelfexpressie. Zijn ouders willen met elkaar op zoek naar hoe zij deze belangrijke onderwerpen een passende functionele plek kunnen geven in de opvoeding van hun twee  kinderen.

Gezien worden

De vader van Peter vertelt: “Mijn ouders trokken mijn zusje altijd voor.” Zijn ouders hadden geen oog voor hem. Patricia vraagt voorzichtig of vader hiermee een gevoel van afwijzing beschrijft. Hij knikt, omarmt een moment zijn gevoel en benoemt een gebrek aan onvoldoende emotionele beschikbaarheid en steun die hij zo hard nodig heeft gehad.

Vooral in zijn pubertijd verloren zijn ouders hem snel uit het oog, omdat hij veel op zichzelf was. Zijn mening deed er niet toe. Hij loog en deed dingen die zijn ouders niet leuk vonden. Zijn ouders vonden hem lastig. Hij wilde alleen maar gezien worden. Patricia vindt dat de vader onvoldoende heeft kunnen en mogen laten zien hoe hij zich voelde en wat hij nodig had. Zelfexpressie en een veilige binding zijn twee belangrijke basisbehoeften voor ieder mens.

Afkeuring en afwijzing

De moeder van Peter kijkt naar vader en als hij uitgesproken is, begint ze te vertellen. ‘Ik deed het nooit goed genoeg, dat is nu nog steeds zo. Ik liet mij vroeger altijd leiden door de mening van mijn moeder.’ Ook zij herkent de behoefte aan zelfexpressie die zij te weinig heeft gehad. De moeder van Peter benoemt dat gevoel van afkeuring en afwijzing dingen zijn die een grote rol spelen in haar dagelijkse leven. ‘Ik twijfel continu of ik het wel goed doe.’ Zij geeft aan dat zij een mening of oordeel van een ander, met name van haar moeder, moeilijk los kan laten.

Met deze reflectie lijkt moeder een van haar schema’s te beschrijven. In de schemavragenlijsten die Patricia ter ondersteuning van de Schemagerichte Benadering door de ouders in heeft laten vullen, is te zien dat moeder hoog scoort op het zoeken naar bevestiging.

Er valt een stilte, die er ook gewoon even mag zijn. Het is een onderwerp dat iets los maakt. Dat is nodig en het heeft een doel, het is belangrijk dat er voldoende ruimte is om gewoon even te voelen en te ervaren wat een gevoel met je doet.

Betekenis van eigen ervaringen

Patricia vraagt beide ouders wat hun eigen ervaringen betekent voor hun gezin. Hoe dragen zij uit naar Peter en zijn zusje wat ze belangrijk vinden en hoe werken hun eigen schema’s en basisbehoeften door in hun gezin? Vader haalt diep adem en begint gelijk na mijn vraag te vertellen.

Hij vindt gelijkwaardigheid voor de kinderen belangrijk. Dit is voor hem een kernwaarde en een lastig punt. Vader ziet in, wanneer hij concrete voorbeelden benoemt, dat Peter iets anders nodig heeft dan zijn zusje. Het zusje van Peter kan andere verantwoordelijkheden aan dan Peter, maar Peter is ouder dan zijn zusje en zijn vader worstelt met hoe hij dit het beste aan kan pakken.
Een stilte volgt. ‘Ik weet dat ik dit moet loslaten.’

Patricia’s intuïtieve reactie op de verdrietige blik en hangende schouders van vader volgt: ‘Laat het maar niet los. Hou het alsjeblieft vast.’ Vader kijkt haar aan en verzacht. Dit is een belangrijk onderwerp voor vader, het raakt hem.

Patricia benoemt dat ze samen op zoek gaan naar een manier waarin hij tegemoet kan komen aan de behoeften van zijn kinderen. Een plan waarin hij de gelijkwaardigheid voor zijn kinderen vorm kan geven op een manier die aansluit bij wat ze nodig hebben en van hem als vader vragen. Een plan waarbij hij zichzelf en wat hij voor hem belangrijk is niet uit het oog hoeft te verliezen.
Hij mag gezien en gehoord worden, waarmee we hem voorzien in zijn basisbehoefte die onder zijn kernwaarde ligt.

Nieuwe inzichten

Patricia vindt het een mooi moment van verbinding tussen beide ouders: er is oogcontact en oprechte aandacht voor elkaar. Moeder benoemt dat zij het belangrijk vindt dat de kinderen de ruimte voelen om te vertellen wat er in hen omgaat en staan achter de keuzes die ze willen maken. Zij benoemt hiermee de behoefte aan zelfexpressie en autonomie. Iets dat zij miste: ‘Het maakt niet uit welke keuzes ze maken, als ze maar terug kunnen vallen op het warme nest waar ze uit komen.’ Het veilig verbonden kunnen zijn is voor beide ouders een belangrijke basisbehoefte.

Behoeftes van Peter

Deze waardevolle informatie nemen we mee en gezamenlijk kijken we naar de basisbehoeftes van Peter. Ook Peter heeft de schemavragenlijsten ingevuld. Het is voor Peter een moeilijke opgave om te vertellen over gevoel en ervaring, waarbij zijn dubbele diagnose (ADHD en ASS) hem niet helpen.

Het is nog niet lang geleden is dat Peter zijn ASS diagnose kreeg. Hij voelt zich regelmatig onbegrepen omdat zijn problematiek hem, zoals hij dat zelf zegt, in de problemen brengt. Er gebeurt dan van alles bij Peter wat hem frustreert en het lukt hem niet om een hulpvraag of een behoefte uit te spreken. Ter voorbereiding op het bespreken van zijn schemavragenlijst spreekt Patricia met hem af en gaan ze samen op zoek naar zijn mooie sterke punten.

Sterke punten

Peter wiebelt op zijn stoel heen en weer en zoekt verbinding. Patricia en Peter trekken samen het pak autodrop open – zijn lievelings – en kletsen wat over wat hij heeft meegemaakt op school. Dan laat Patricia hem zien wat ze voor hem heeft meegenomen. Twee posters, met daarop sterke punten van ADHD en ASS. Hij pakt ze aan en begint te giechelen. Hij benoemt dat er een aantal plaatjes wel heel erg op hem van toepassing zijn.

Patricia legt uit wat de bedoeling is van de 3 vellen papier die voor hem liggen. Ze gaan op zoek naar zijn sterke punten, de punten die nog wat aandacht nodig hebben en zijn ingewikkelde punten. Die laatste zijn de punten waar de ADHD en ASS elkaar in de weg zitten. Zo maakt Peter makkelijk contact vanuit zijn ADHD maar is het onderhouden van dit contact voor hem lastig of onaangenaam door zijn ASS.

Namen geven

De drie vellen papier hebben namen nodig, zodat Peter kan herkennen waar ze voor staan en waar hij de sterke punten straks op mag plakken. De enige voorwaarde die er aan de namen zit, is dat ze positief zijn en voor hem herkenbaar. Hij aarzelt geen
seconde.

De groene, die staat voor mooie sterke punten, krijgt de naam ‘Dingo’. Dit is de naam van zijn allersterkte account van zijn favoriete spel. De gele, die staat voor wat hij ingewikkeld vindt noemt hij zijn ‘mummie-kant’. De blauwe, die staat voor punten die nog wat aandacht nodig hebben noemt hij ‘Rocket Leaque’, wat staat voor een spel wat hij heel leuk vindt maar waar hij nog wat hulp bij nodig heeft om het goed te kunnen spelen. En dan gaan ze samen van start. Peter voert de opdrachten geconcentreerd en serieus uit.

Ze praten, lachen en zoeken samen naar concrete voorbeelden bij elk punt dat Peter opplakt. Het gemak waarmee een aantal sterke punten worden opgeplakt, worden afgewisseld met serieuze momenten waarin Peter zich bewust wordt van wat voor hem belangrijk is en waarin hij belemmerd wordt.

Het geeft een voorzichtige eerste weergave van de kanten die Peter laat zien. Deze kanten zijn het gevolg van de functionele en disfunctionele schema’s die Peter heeft ontwikkeld door de leuke en de minder leuke dingen die hij heeft meegemaakt in zijn leven en die laten zien hoe hij tegen de wereld aan kijkt.

Glimmen

Na anderhalf uur benoemt Patricia dat ze gaan stoppen voor vandaag. Er is nog wel één verrassing. Bij binnenkomst heeft Peter een dichtgeplakte envelop meegenomen, die zijn moeder hem heeft gegeven toen ze hem naar Patricia bracht. Patricia vertelt hem dat de inhoud ervan een cadeautje is van zijn ouders aan hem. Ze vraagt hem de envelop te openen en te lezen wat er staat. Peter doet dat en begint te glimmen. Op het briefje hebben ouders samen een opsomming gemaakt van de mooie sterke punten die zij zien bij Peter. ‘Hé, er is een aantal gelijk aan die ik zelf al heb opgeplakt!’ Met zijn lievelingskleur schrijft hij de punten van ouders op zijn Dingo-papier.

Veel meer sterke punten

Patricia geeft Peter een compliment voor zijn inzet en vraagt hem wat hem opvalt aan de opgeplakte plaatjes. Hier hoeft hij niet lang over na te denken. ‘Ik heb veel meer sterke punten dan ik dacht! Ik dacht dat er veel was wat ik niet goed deed, maar eigenlijk is er veel meer wat ik wel goed kan!’ Patricia: ‘Precies Peter, zo is het maar net. Jij bent goed zoals je bent met al je prachtige sterke punten. De volgende stap met Peter in dit proces is dat we het samen hebben over zijn basisbehoeften en zijn schema’s.’

De ouders gaven Peter een mooi cadeautje met het opschrijven van zijn mooie sterke punten. Volgende keer geeft Peter hen een cadeautje, als het voor hem duidelijk is wat hij nodig heeft in zijn basisbehoeften en wat hij concreet nodig heeft van zijn
ouders. Gezamenlijk gaan ze op onderzoek naar de blije en gezonde kant van Peter en wat hij nodig heeft om deze gezonde kanten nóg sterker te maken.

‘En die autodrop’? vraagt Peter als we alle spullen in gaan pakken? ‘Die zijn voor jou, als je ze maar wel deelt met je zusje!’ grijnst Patricia naar hem.